Zwyczaje religijne Cyganów

W religijności Cyganów zaznacza się niezwykła łatwość adaptacji - zmieniając kraj pobytu, zmieniali religię. Strategia przechodzenia na religię panującą w danym kraju pozwalała uniknąć im miana heretyków, chroniła przed prześladowaniem. Religijna przeszłość dawnych Romów jest do dziś wielką niewiadomą. Przez wieki ze względu na stosowane przez nich strategie przystosowawcze przypisywano im areligijność. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku badacze kultury cygańskiej odkryli, że istnieję w niej sfera sacrum. Dostrzegli w praktykach religijnych Cyganów ślady animizmu, polidemonizmu i szamanizmu. Zauważyli, że całość jest przesycona praktykami magiczno - religijnymi.

Dziś trudno dociec, co z obecnych wierzeń i praktyk Cyganów wiąże się z jakąś pradawną religią ich odległych przodków. Jeśli nie mieli własnej, pozostawali być może pod wpływem religii w Indiach, skąd się wywodzą. Zdaniem części badaczy ich pochodzenie wiąże się z grupami nie należącymi do żadnej z czterech podstawowych kast. Przodkowie Cyganów nie mieli więc zgodnie z surowymi zasadami kastowymi prawa wstępu do świątyń. W praktykach religijnych, tak jak w przypadku wszystkich osób nieczystych, zastępował ich bramiński kapłan. Opuszczenie Indii pozbawiło Cyganów kontaktu z nimi, a co za tym idzie, także z religią. To jednak tylko hipotezy. 

W większości dialektów jakimi posługują się Cygani, istnieje termin Del lub Dewel oznaczający istotę boską. Del lub Dewel to moc często identyfikowana ze słońcem. Dewel to wszechwidzący obserwator życia ludzkiego, przed którym nic się nie ukryje; przywołuje się go więc jako świadka prawdomówności. Dewel ma też moc karzącą; karze głównie za kłamstwo, ale tylko w życiu doczesnym. 

Kolejną boską postacią, często pojawiającą się w języku Cyganów, jest Dewlikani Daj lub De Dewleskeri, czyli matka Boga. Cyganie czczą ją w sposób szczególny procesjami i pielgrzymkami. Polscy Cyganie co roku 8 grudnia obchodzą święto Matki Boskiej Romów na Jasnej Górze. W Lourdes cygańskie uroczystości na część Matki Boskiej odbywają się na przełomie sierpnia i września. Wielkim kultem otaczają też św. Sarę Egipcjankę. 

W cygańskich wierzeniach zachowała się też jedna istota zwana beng, ukrywająca się często pod postacią ropuchy lub węża. Jej pierwotny charakter został zatarty przez wpływ chrześcijańskiego pojęcia szatana i diabła. 

Cygański mity mówią, że Dewel i beng wspólnie stworzyli świat i ludzi. Potem Bóg odsunął się od spraw ziemskich. Od tej pory tylko obserwował ludzi, bardzo rzadko ingerował w ich sprawy. Beng pojawiał się znacznie częściej i miał większy wpływ na codzienne życie. 

W świadomości religijnej Cyganów mocno zakorzeniła się wiara w liczne byty ponadnaturalne. Groźne, złośliwe, często okrutne duchy, boginki i demony były sprawcami przeróżnych ludzkich nieszczęść. Często nie miały one nawet imion, ich określenia wiązały się z miejscem, w którym przebywały - w lesie wesitko, w wodzie panitko, na sianie, na drogach i w cieniu. Towarzyszyły ludziom przy ważnych wydarzeniach. Czyhały, by ich ukarać, gdy łamali obyczajowe zasady. 

W demonologii cygańskiej szczególne miejsce zajmowały demony chorób. Samo pojawienie się choroby pojmowano jako karę, skalanie, skutek działania złych mocy. Wśród Cyganów bałkańskich w wierzeniach związanych z chorobami ważną rolę odgrywała Bibi, czyli ciotka. Wyobrażano ją sobie jako Cygankę, która chodząc od wsi do wsi, niesie choroby i śmierć. 

Cyganie wierzyli też, że zwiastunami nieszczęścia są zwierzęta: wyjący pies czy kruk siadający na dachu domu miały być zapowiedzią śmierci. Dość powszechnie wierzono w złych ludzi, zwłaszcza w kobiety rzucające uroki. 

W tradycji cygańskiej bogata jest magia lecznicza: odczynianie chorób, zabiegi magiczne, produkowanie niezwykłych specyfików(odchody jaszczurki na gojenie ran), skomplikowane czynności i ceremonię mające służyć wyleczeniu jakiejś dolegliwości. Szeroko rozwineła się magia miłosna. Cyganie w różnych zakątkach świata stosowali magiczne sposoby, aby pozyskać miłość i wierność ( na przykład z dodatkiem nietoperza) i zabiegi (wpuszczenie kilku kropel krwi ze swojej lewej nogi do buta ukochanej osoby).

Silna jest u Cyganów wiara w moc przedmiotów - w amulety. Cyganie wierzą też w magiczną siłę liczb. Wróżenie z kart i ręki jest od wieków sposobem zarobkowania Cyganek. Niektóre z nich wykorzystują do tego umiejętności hipnotyczne.