Synagoga w czasach Jezusa
,,Przyszedł w swoje rodzinne strony i tam nauczał w ich synagodze" (Mt 13,54).
Zgodnie z greckim znaczeniem jej nazwy synagoga w czasach Jezusa była pierwszym i najważniejszym miejscem zgromadzeń. Kilka synagog z I w. odkrytych przez archeologów to proste konstrukcje, niemal bez żadnych elementów w rodzaju mozaik podłogowych czy inskrypcji, które charakteryzowały je w późniejszych czasach. Nadal jednak były to największe budowle we wsi, których górne piętra lub szczytowe, pokryte dachówką dachy górowały nad płaskimi glinianymi dachami otoczenia.
Mimo, że modlitwa w synagogach nie była nieznana, to jednak główną działalnością religijną było tam czytanie fragmentów Tory w szabat i w święta, ich tłumaczenie na aramejski lub grecki i czytanie z ksiąg prorockich, jak to opisuje ewangelista Łukasz (Łk 4,16-17). Na znak szacunku dla Pisma Świętego, Jezus czytając Torę prawdopodobnie stał na drewnianym podium w środku pomieszczenia. W odróżnieniu jednak od współczesnych nauczycieli i kaznodziei, którzy stoją, gdy przekazują swoją naukę, przemawiając do zgromadzenia, Jezus gdy przemawiał do ludu zajął miejsce na krześle zarezerwowanym dla nauczyciela, zwanym ,,katedrą Mojżesza" (Mt 23,2).
W czasach Jezusa nie było jeszcze specjalnego porządku czytania Tory czy Proroków. Jezus więc mógł w dniu szabatu w Nazarecie sam wybrać fragment do czytania. Dyskusja, która nastąpila po fragmencie przeczytanym przez Niego z Księgi Izajasza, a którą zapisał ewagelista Łukasz (Łk 4, 16 -28), była typowa dla atmosfery synagogi w tamtych dniach, zanim modlitwa stała się rutynową, regularną i centralną częścią zgromadzenia w synagodze. Nie miało tu miejsca ciche oddawanie czci, ale dialog, dyskusja i może jeszcze bardzo dużo rozmów przed czytaniem i nauczaniem lub po nich, a nawet podczas nich.
Ludzie siadali na kamiennych bądź drewnianych ławach, otaczających mury synagogi, albo na matach na podłodze. Tak było zapewne i wówczas, kiedy w ,,jednej z synagog" Jezus w dzień szabatu uzdrowił zgiętą wpół kobietę (Łk 13, 11-17). Ten czyn został potępiony przez przełożonego synagogi, ostatecznie jednak Jezus odniósł zwycięstwo w tej szczególnej, publicznej debacie.
Taki obraz świadczy również o obecności kobiet w synagodze, i to bez wzmianki o jakimkolwiek podziale ze względu na różnicę płci. Apostoł Paweł przemawiając przez trzy szabaty do zgromadzenia w Tesalonikach, gdzie były również kobiety, nawrócił wiele z nich (Dz 17,4). Wczesne pisma odnotowują, że kobiety mogły być powołane do czytania z Tory pod warunkiem, że mężczyzna czytał pierwszy. Dopiero w późniejszych pismach Talmudu Babilońskiego zakazano kobietom publicznego czytania Tory.
Źródła żydowskie wiążą ideę powstania synagogi z okresem bezpośrednim po zburzeniu Pierwszej Świątyni i słowami proroka Ezechiela: ,,Dlatego mów: Tak mówi Wszechmocny Pan: Chociaż zapędziłem ich daleko między narody i rozproszyłem ich po krajach, jednak byłem dla nich na krótki czas świątynią (dosł. małym sanktuarium) w krajach, do których przybyli".
Taka interpretacja pozwoliła synagodze (małemu sanktuarium) przez dodawanie elementów liturgicznych i architektonicznych przekształcać się z miejsca zgromadzeń w dom modlitwy, jakim jest dzisiaj.